Veelgestelde vragen 2026

Met de invoering van het uitgebreide vangnet in 2026 zijn er drie verschillende eigenrisicodrempels:

• Het reguliere vangnet heeft een eigenrisicodrempel van 7,5%. Vanwege de getrapte vergoeding (zie Berekening en Uitbetaling) is het maximale eigenrisico voor de gemeente 10%.
• Het uitgebreide vangnet heeft een eigenrisicodrempel van 5%. Vanwege de getrapte vergoeding is het maximale eigenrisico voor de gemeente 7,5%.
• Het verder verlaagde eigenrisico binnen het uitgebreide vangnet is 2,5%. Vanwege de getrapte vergoeding is het maximale eigenrisico voor de gemeente 5%.

Zie de voorwaarden voor welke eigenrisicodrempel van toepassing is. Ook kunt u gebruik maken van de rekentool.

Bij het vangnet wordt alleen rekening gehouden met de fouten en onzekerheden die de accountant verplicht moet rapporteren op grond van artikel 5 van het Besluit accountantscontrole decentrale overheden. Voor het vangnet geldt daarbij wel een uitzondering voor gemeenten met lasten van meer dan 1.000.000 euro. Voor deze gemeenten worden de netto lasten op grond van de Participatiewet, de IOAW, de IOAZ en het Bbz 2004 verminderd met de bedragen die als fout en onzeker zijn aangemerkt en meer bedragen dan 125.000 euro, of, als dat meer is, 1 procent van de lasten.

Indien dit het geval is, vermeldt de accountant de geconstateerde bedragen in zijn verslag van bevindingen. De gerapporteerde bedragen worden in mindering gebracht op de netto lasten over 2026. Het bedrag dat resteert wordt gehanteerd voor de beoordeling of een gemeente in aanmerking komt voor een vangnetuitkering, en - indien dit het geval is - de vaststelling van de hoogte van de vanguitkering

Indien het college – om wat voor reden dan ook – afziet van het aanvragen van een reguliere vangnetuitkering (eigenrisicodrempel van 7,5%) dan heeft dit geen gevolgen voor een eventueel beroep op een vangnetuitkering in latere jaren.

Voor het uitgebreide vangnet heeft niet-aanvragen wél consequenties. Om in aanmerking te komen voor de verder verlaagde eigenrisicodrempel van 2,5% is het namelijk een vereiste dat in de voorafgaande twee jaar een uitgebreide vangnetuitkering is aangevraagd en toegekend. Niet-aanvragen verbreekt het aantal opgebouwde jaren en kan dus leiden tot een hoger eigen risico.

Om in aanmerking te komen voor de verder verlaagde eigenrisicodrempel van 2,5% dient een gemeente in de twee voorafgaande jaren een uitgebreide vangnetuitkering te hebben ontvangen. Omdat de uitbreiding van het vangnet pas in 2026 is ingevoerd, is deze verdere verlaging van de eigenrisicodrempel voor het begrotingsjaar 2026 nog niet van toepassing. Deze kan pas in 2028 worden aangevraagd over het begrotingsjaar 2027 door gemeenten die over 2025 en 2026 een uitgebreide vangnetuitkering aangevraagd en toegekend hebben gekregen.

Gemeenten ontvangen op grond van de Participatiewet budget voor bijstandsuitkeringen en loonkostensubsidies. De gebundelde uitkering is een specifieke uitkering.

De BUIG was in 2009 een invoeringswet waarmee gerealiseerd werd dat verschillende geldstromen (toen nog de WWB, IOAW, IOAZ en de WWIK) werden gebundeld tot één geldstroom, vastgelegd in artikel 69 van de WWB, thans de Participatiewet.

Dit budget wordt in de (gemeente)praktijk ook wel het BUIG-budget (Bundeling Uitkeringen Inkomensvoorzieningen Gemeenten) genoemd.

Er zijn geen gevolgen voor de voorwaarden om in aanmerking te komen voor een vangnetuitkering. Dat zit zo: gemeenten ontvangen van het Rijk middelen voor het bekostigen van (bijstands)uitkeringen in het kader van de Participatiewet, IOAW, IOAZ en Bbz 2004 (levensonderhoud ondernemers) en voor de inzet van loonkostensubsidie (LKS). Deze middelen worden ook wel ‘BUIG’ genoemd. Het deel van het macrobudget dat is bestemd voor de bijstandsuitkeringen wordt verdeeld met een objectief verdeelmodel (behalve voor gemeenten tot 15.000 inwoners). Het deelbudget voor loonkostensubsidie wordt vanaf 1 januari 2022 verdeeld op basis van de gerealiseerde uitgaven in het voorgaande jaar. De voorwaarden voor het vangnet hebben betrekking op het geheel aan budget en uitgaven voor bijstand en loonkostensubsidie, dus niet slechts voor het bijstandsdeel. De nieuwe wijze van budgetteren van loonkostensubsidie verandert niets aan die voorwaarden.

Ook voor het vangnet 2026 zal een rekentool beschikbaar worden gesteld.

Naar verwachting zal deze op eind 2026 op de website van de toetsingscommissie worden gepubliceerd. Deze tool betreft versie A.

Na 1 maart 2027 zal eveneens via de website de tool opnieuw beschikbaar worden gesteld waarin dan de voorlopige cijfers van de Beelden van de Uitvoering zijn opgenomen.

Na 15 augustus 2027 zal versie C worden gepubliceerd met daarin de definitieve Sisa-gegevens, waarmee de gemeente kan zien welk uitkeringsbedrag wordt toegekend indien de gemeente aan de overige voorwaarden voldoet.

Het aanvraagformulier wordt vóór 1 januari 2027 gepubliceerd.

Nee. Het is van belang dat de toelichtende tekst blijft staan, zodat het voor colleges en gemeenteraad ook duidelijk is wat er van hen wordt verwacht. Ook de toelichtende teksten onderaan het formulier laat u staan.

De gemeente dient alle relevante informatie in het modelaanvraagformulier op te nemen. Om die reden is het niet nodig en niet mogelijk om bijlagen toe te voegen.

De commissie kreeg het signaal dat er gemeenten zijn die een externe partij inhuren om de aanvraag voor te bereiden en uit te voeren. Ook leefde bij sommige gemeenten het beeld dat de vragen in het modelaanvraagformulier zeer uitgebreid dienen te worden beantwoord. In de toelichting op het modelaanvraagformulier, is aangegeven dat het uitgangspunt van de aanvraag van de vangnetuitkering is dat elke gemeente – ongeacht het aantal inwoners – zelfstandig de aanvraag moet kunnen voorbereiden en indienen. Dat houdt in dat alleen het opstellen van de aanvraag geen reden is om een extern bureau te betrekken.

Het is aan het lokale bestuur hoe uitgebreid de vragen in het modelaanvraagformulier worden beantwoord, mits deze vragen maar worden beantwoord. De beantwoording van de vragen in het modelaanvraagformulier is verplicht.

Op de pagina ‘beoordeling en advisering’ over de VU 2026 licht de commissie een en ander toe.

Het college van Burgemeester en Wethouders moet het verzoek indienen. De ondertekening kan alleen geschieden door burgemeester en secretaris namens het college. Indien de ondertekening geschiedt door een functionaris die gemandateerd is om voor de burgemeester of secretaris te tekenen dienen naam en functie duidelijk te worden vermeld.

De toekenning van een vangnetuitkering gebeurt uitsluitend op verzoek van het college van burgemeester en wethouders van de gemeente en nadat is vastgesteld dat aan alle geldende eisen wordt voldaan.

Het college kan het indienen van een verzoek tot vangnetuitkering niet overdragen aan het bestuur van een openbaar lichaam op grond van de Wet gemeenschappelijke regelingen. Het college moet een aanvraag om een vangnetuitkering zelf indienen, ook indien de gemeente de uitvoering van de Participatiewet aan een samenwerkingsverband heeft overgedragen.

Het is namelijk zo dat de wet- en regelgeving van de Participatiewet gebaseerd is op een budget en uitkering per gemeente en dat deze wet- en regelgeving geen ruimte biedt voor een wijziging waarbij ook een Gemeenschappelijke Regeling een aanvraag kan indienen. Dit geldt eveneens voor het indienen van aanvullende informatie. Dit dient eveneens door het college te geschieden. Dit laatste zal ook worden opgenomen in het beoordelingskader en op de website.

Het college van Burgemeester en Wethouders is verantwoordelijk voor de indiening van het verzoek om een vangnetuitkering. Dat betekent ook dat het college verantwoordelijk is voor het geven van een reactie op een uitvraag vanuit de Toetsingscommissie. Het beantwoorden van een uitvraag kan het college niet overdragen aan een Gemeenschappelijke Regeling. Uit de reactie van de gemeente moet blijken dat die namens het college van Burgemeester en Wethouders gedaan is.

Het is namelijk zo dat de wet- en regelgeving van de Participatiewet gebaseerd is op een budget en uitkering per gemeente en dat deze wet- en regelgeving geen ruimte biedt voor een wijziging waarbij ook een Gemeenschappelijke Regeling aanvullende informatie kan aanleveren. Dit dient door het college te geschieden. Dit laatste zal ook worden opgenomen in het beoordelingskader en op de website

Bij het maken van een analyse van het tekort wordt gekeken naar de oorzaken en omvang van het tekort. Deze analyse dient specifiek in te gaan op de situatie in de eigen gemeente of de eigen arbeidsmarktregio. Een algemene analyse, die niet ingaat op de situatie in de eigen gemeente of arbeidsmarktregio, volstaat niet als analyse van de oorzaken van het tekort.

Hierbij kunnen verschillende oorzaken worden genoemd, die samen een verklaring bieden voor een dergelijke omvang van het tekort. De gemeente kan bijvoorbeeld ingaan op de redenen van de toename van de instroom, de opbouw en structuur van het zittende bestand, en de redenen van stagnatie in de uitstroom. Het formulier vraagt om in te gaan op factoren die het college kan beïnvloeden. U kunt hierbij gebruik maken van de rekentool SEO verdeelmodel bijstandsbudgetten en/of de Benchmark van Divosa. Indien de gemeente in voorgaande jaren ook een tekort had, dan kan het college dat tekort betrekken in de analyse. U kunt de analyse schrijven over een vermoedelijk tekort of over een definitief tekort.

Die afweging is aan het lokaal bestuur. Van het college wordt verwacht om te analyseren wat de oorzaken zijn van het tekort, wat hieraan inmiddels is gedaan en wat hiervan de effecten per jaar zijn. En vervolgens of het, in dat licht, al dan niet nodig is om tot extra maatregelen te komen ten einde het tekort verder te reduceren.

In alle gevallen dient het college maatregelen te nemen om het tekort te reduceren. Dat kunnen ook bestaande maatregelen zijn die in hun effect meerjarig doorlopen.

Nee, het aankondigen van maatregelen die nog genomen zullen worden is niet voldoende.

In het Besluit Participatiewet (artikel 10, eerste lid, onderdeel d, BPw) staat dat een vangnetuitkering wordt verleend indien het college verklaart dat “het maatregelen heeft getroffen om te komen tot tekortreductie”. Daarnaast gelden nog andere voorwaarden om een vangnetuitkering te verlenen. Zie: Voorwaarden.

Zie ook de vraag: In welke periode moet om instemming van de raad worden gevraagd en dient het college maatregelen te treffen, voor een verzoek om een vangnetuitkering over 2026?

Onze gemeente heeft een groot tekort en we verwachten komende jaren het vangnet te moeten aanspreken. We hebben onlangs een uitgebreid meerjarig beleidsplan opgesteld, dat mede tot stand is gekomen door externe consultatie. Moeten we bij toekomstige aanvragen nieuwe externe maatregelen treffen? In onze ogen is het beter om dit uitgebreide plan te laten landen in de uitvoering; dus niet volgend jaar weer met een nieuwe externe maatregel te komen.

Die afweging is aan het lokaal bestuur. Van het college wordt verwacht om te analyseren wat de oorzaken zijn van het tekort, wat hieraan inmiddels is gedaan en wat hiervan de effecten per jaar zijn. En vervolgens of het, in dat licht, al dan niet nodig is om tot extra maatregelen te komen ten einde het tekort verder te reduceren.

In alle gevallen dient het college maatregelen te nemen om het tekort te reduceren. Dat kunnen ook bestaande maatregelen zijn die in hun effect meerjarig doorlopen.

Indien maatregelen tot stand komen zonder inbreng van externen worden zij als intern aangemerkt.

Indien maatregelen met een duidelijk herkenbare inbreng van externen (dus personen of organisaties buiten de eigen gemeente) tot stand komen worden deze als extern aangemerkt. Voorbeelden hiervan zijn:

• gebruik maken van goede voorbeelden van andere gemeenten;
• gebruik maken van kennis van een kennisgroep of leercirkel;
• gebruik maken van de signalen op basis van benchmarking;
• advies van een adviesbureau of maatregelen die naar aanleiding daarvan zijn geformuleerd;
• of maatregelen die op andere wijze tot stand zijn gekomen met een duidelijk herkenbare inbreng van externen (dus personen of organisaties buiten de eigen gemeente).

De commissie beoordeelt dit als volgt:

• De commissie moet kunnen vaststellen welke interne - en externe maatregelen het college heeft getroffen.
• De beoordeling hiervan verloopt overeenkomstig met die van een basisverzoek, met het verschil dat het college nu niet alleen interne maar ook externe maatregelen moet nemen en dat het college verklaart dat de maatregelen leiden tot een verdere reductie van het tekort.
• De commissie toetst hierbij op de aanwezigheid van een heldere en transparante beschrijving van de externe maatregelen en de wijze waarop tot deze maatregelen is gekomen, zodat de commissie kan vaststellen op basis van de door de gemeente gegeven informatie dat deze maatregelen daadwerkelijk extern van aard zijn. De commissie toetst dit door na te gaan of antwoord is gegeven op de volgende drie vragen:
  1. Wat is (zijn) de externe bron(nen) (partij of ‘schriftelijke’ informatie) voor deze maatregel geweest?;
  2. Welk inzicht bij de gemeente is gekregen door die externe partij of externe ‘schriftelijke’ informatie?;
  3. Welke externe maatregel is getroffen naar aanleiding van de conclusie(s) uit deze consultatie?

De toetsingscommissie toetst procedureel (of de beantwoording door het college antwoord geeft op de gestelde vraag) en niet inhoudelijk. Dat laatste is voorbehouden aan het lokale bestuur.

De Intergemeentelijke Sociale Dienst (ISD) of RSD (al dan niet een gemeenschappelijke regeling) voeren namens de aangesloten gemeenten de Participatiewet uit. De gemeente zelf vraagt echter een vangnetuitkering aan. Is de ISD of RSD daarmee te beschouwen als externe partij?

Externe consultatie betekent consultatie met een organisatie buiten de gemeente. In geval van een gemeenschappelijke regeling (ISD of RSD) is er sprake van een gemeenschappelijk beleid en uitvoering voor alle aangesloten gemeenten. Dat betekent dat consultatie van gemeenten die onderdeel uitmaken van een gemeenschappelijke regeling niet als extern wordt gezien.

Dit ligt anders voor een SW-bedrijf omdat hier ook sprake kan zijn van privatisering, waardoor verantwoordelijkheden en bevoegdheden anders kunnen worden belegd. Om die reden wordt consultatie van het SW-bedrijf wel gezien als externe consultatie.

Een externe partij is een persoon of organisatie buiten de eigen gemeentelijke organisatie, en buiten de eigen gemeenschappelijk regeling (ISD, RSD). Het SW-bedrijf geldt als externe partij. Andere partijen die gelden als externe partij, zijn:

• andere gemeenten;  Divosa;
• UWV;
• onderzoeksinstituten;
• onderzoeksbureau of adviesbureaus.

U dient vervolgens wél te beschrijven hoe het consulteren van de externe partij leidde tot de getroffen maatregel.

Het is aan het lokaal bestuur om te bepalen hoeveel maatregelen het moet treffen om het tekort verder te reduceren. Dat houdt in dat de toetsingscommissie nagaat of het college één dan wel meerdere externe maatregelen heeft getroffen. Het is aan het college en de gemeenteraad om na te gaan of en te beschrijven dat de getroffen maatregelen tezamen het tekort verder reduceren (zie onderdeel effecten op het aanbiedingsformulier).

Nee, het gaat er bij de externe maatregelen niet om wie de maatregel uitvoert, maar het gaat er om dat de eigen gemeente bij een externe partij informatie ophaalt, op basis waarvan de gemeente een maatregel treft. Om te beoordelen of er sprake is van een externe maatregel, gaat de commissie na of de gemeente bij de beschrijving van de externe maatregel een antwoord geeft op de volgende drie vragen:

1. Wat is (zijn) de externe bron(nen) (partij of ‘schriftelijke’ informatie) voor deze maatregel geweest?;
2. Welk inzicht bij de gemeente is gekregen door die externe partij of externe ‘schriftelijke’ informatie?;
3. Welke externe maatregel is getroffen naar aanleiding van de conclusie(s) uit deze consultatie?

Om na te gaan of sprake is van een externe partij, zie het antwoord op de vraag onder de vraag ‘Welke partijen worden gezien als extern?’.

Bij het indienen van het verzoek moet het college verklaren dat het maatregelen heeft getroffen om tot tekortreductie te komen. Deze verklaring moet de instemming hebben van de gemeenteraad. Ook moet deze verklaring worden toegelicht, zoals gevraagd in het aanvraagformulier (op het formulier de onderdelen A, B en C).

Het college vraagt de gemeenteraad om in te stemmen met de verklaring van het college. Met deze instemming bevestigt de gemeenteraad dat het college inzicht heeft gegeven in de maatregelen die zijn getroffen om het tekort te reduceren.

De gemeenteraad stemt in met de verklaring van het college. Daarmee bevestigt de gemeenteraad dat het college:

• Voldoende duidelijk heeft gemaakt wat de oorzaken zijn van het tekort.
• Voldoende duidelijk heeft gemaakt dat dit pakket van maatregelen afdoende is om de geschetste problemen aan te pakken.
• Voldoende duidelijk heeft gemaakt dat dit pakket van maatregelen tezamen leidt tot een beoogde tekortreductie, waarbij het effect van deze maatregelen kwantitatief dan wel kwalitatief is beschreven en inzichtelijk is gemaakt.

De toetsingscommissie heeft een checklist (pdf, 190 KB) voor raadsleden gemaakt, waarmee raadsleden de verklaring inhoudelijk kunnen controleren.

De toetsingscommissie heeft een checklist (pdf, 190 KB) gemaakt voor gemeenteraadsleden. Het is een handzaam lijstje vragen en aandachtspunten. Raadsleden kunnen dit lijstje gebruiken bij het beoordelen van de vangnetaanvraag van het college. Deze checklist is opgesteld in samenwerking met raadsleden uit verschillende gemeenten en de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden.

Voor een vangnetuitkering over 2026 ligt de periode waarin om instemming moet worden gevraagd en waarin het college maatregelen dient te treffen in het tekortjaar en het jaar daarna, tot het moment van indiening van het verzoek. Houd er rekening mee dat de aanvraag uiterlijk 15 augustus 2027 moet worden ingediend bij de toetsingscommissie. De raadsvergadering waarin de vangnetaanvraag wordt behandeld moet dan ook voor die datum hebben plaatsgevonden.

Om in aanmerking te komen voor een vangnetuitkering over 2026 moet het college verklaren dat het maatregelen heeft getroffen om te komen tot tekortreductie (Besluit Participatiewet, artikel 10, lid 1d). Deze verklaring moet de instemming hebben van de gemeenteraad.

Met de instemming van de gemeenteraad stelt de gemeenteraad vast dat het college inzicht heeft gegeven in de maatregelen die zijn getroffen om het tekort te reduceren. De instemming van de gemeenteraad heeft betrekking op de juistheid van de verklaring van het college en niet op een inhoudelijk oordeel van de gemeenteraad. Met de instemming bevestigt de gemeenteraad dat het college:

• voldoende duidelijk heeft gemaakt wat de oorzaken zijn van het tekort;
• voldoende duidelijk heeft gemaakt dat dit pakket van maatregelen afdoende is om de geschetste problemen aan te pakken;
• voldoende duidelijk heeft gemaakt dat dit pakket van maatregelen tezamen leidt tot een beoogde tekortreductie, waarbij het effect van deze maatregelen kwantitatief dan wel kwalitatief is beschreven en inzichtelijk is gemaakt.

Aan de instemming van de gemeenteraad moet een raadsbesluit ten grondslag liggen. Dit raadsbesluit hoeft niet als bijlage te worden meegezonden. De instemming van de gemeenteraad blijkt uit de ondertekening door de voorzitter en de griffier.

Nee, dat is voor de vangnetuitkering geen vereiste.

In de wetgeving (artikel 10, eerste lid, onderdeel d, Besluit Participatiewet) staat dat een vangnetuitkering wordt toegekend indien het college heeft verklaard dat het maatregelen heeft getroffen om te komen tot tekortreductie en deze verklaring de instemming heeft van de gemeenteraad.

Aan de wijze van instemming zijn geen nadere eisen gesteld. Daarnaast gelden nog andere voorwaarden voor het verlenen van een vangnetuitkering. Zie Voorwaarden 2026.

De aanvraag biedt geen ruimte om het raadsbesluit toe te voegen. Ook is het niet nodig en niet mogelijk om bijlagen toe te voegen.

Wel wordt gevraagd een samenvatting van de opvattingen van de raad te geven in de aanvraag.

Verder dienen de voorzitter van de raad en de griffier de aanvraag te ondertekenen.

In de informatie voor raadsleden legt de VNG uit wat de voorwaarden zijn, wat de procedure is en wat de rol van de gemeenteraad hierbij is.

Zie  de website van de VNG voor de uitleg voor raadsleden.

SZW betaalt een toegekende vangnetuitkering over 2026 uit in het eerste kwartaal van 2028.

De bekostiging van de vangnetuitkeringen geschiedt uit het macrobudget Participatiewet van 2028.

De nieuw gevormde gemeente kan namens de voormalige gemeenten die in de nieuw gevormde gemeente zijn opgegaan een aanvraag indienen.

Om voor een reguliere vangnetuitkering in aanmerking te komen moet aan de eis voldaan worden dat het tekort in het tekortjaar zelf en het gecumuleerde tekort over drie jaren beide groter moeten zijn dan de eigen risicogrens.

Voor een reguliere vangnetuitkering over 2026 zal de toetsingscommissie kijken naar de resultaten van de individuele gemeenten vóór de fusie over de jaren 2024 en 2025, samen met het resultaat van de nieuwe gemeente over 2026. Deze worden bij elkaar opgeteld om het gecumuleerd tekort vast te stellen.

Om voor een uitgebreide vangnetuitkering in aanmerking te komen moet aan de eis voldaan worden dat er zowel over 2026 als over 2023, 2024, 2025 minimaal tweemaal sprake is van een tekort van minstens 5%.

Voor een reguliere vangnetuitkering over 2026 zal de toetsingscommissie kijken naar de resultaten van de individuele gemeenten vóór de fusie over de jaren 2023, 2024 en 2025. Deze worden bij elkaar opgeteld om het meerjarige tekort vast te stellen.

Indien een gemeente die over 2026 in aanmerking had willen komen voor een vangnetuitkering maar in 2027 is opgeheven als gevolg van een gemeentelijke herindeling, dient het college van de nieuwe gemeente het verzoek voor die opgeheven gemeente te doen.

Deze tool kent drie verschillende versies (versie A, versie B en versie C).

• In versie A wordt uitgegaan van gegevens die op dat moment alleen bij de gemeente zelf bekend zijn. Versie A wordt rond 1 november 2026 verwacht.
• In versie B wordt uitgegaan van de cijfers uit Beelden van de Uitvoering. Versie B wordt rond 1 april 2027 verwacht.
• In versie C wordt uitgegaan van de definitieve SiSa-gegevens. Versie C wordt rond 1 oktober 2027 verwacht.

De tool geeft inzicht in de vraag of een gemeente aan de financiële toegangsdrempel voldoet, hoe hoog de vangnetuitkering zou zijn en welk aanvraagformulierde gemeente dient te gebruiken.